Wskaźnik referencyjny to, w pewnym uproszczeniu, indeks stosowany do ustalenia wysokości kwoty do zapłaty z tytułu umowy (w tym umowy leasingu) lub instrumentu finansowego czy pomiaru wyniku funduszu inwestycyjnego.
Kwestia wskaźników referencyjnych jest uregulowana w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych i zmieniającym dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 596/2014, Dz.U. L 171 z 29.6.2016, z późn.zm. zwanym dalej „Rozporządzeniem BMR”.
Wskaźnikami referencyjnymi (indeksami) stosowanymi na polskim rynku są m.in.: WIBOR, WIRON, EURIBOR, SOFR, SONIA, SARON, LIBOR.
Wartości indeksów są regularnie obliczane na podstawie metody lub wzoru oraz danych, które mierzą rzeczywistość ekonomiczną zmienną w czasie.
Na ich podstawie:
Od 2014 r. trwa ogólnoświatowa dyskusja nad reformą wskaźników referencyjnych, co zaowocowało reformami wskaźników takich jak: WIBOR, LIBOR i EURIBOR lub decyzjami o ich stopniowej likwidacji i zastąpieniu ich nowymi wskaźnikami, opartymi o transakcje prawie wolne od ryzyka tzw. risk-free rates, zwanymi dalej Wskaźnikami RFR.
Ryzyka ogólne
Można zidentyfikować następujące ogólne ryzyka związane ze stosowaniem wskaźników referencyjnych:
Ryzyko zmiennej stopy procentowej
W przypadku umów leasingu, które podlegają rekalkulacji w oparciu o wskaźnik referencyjny, zmiana wskaźnika może spowodować wzrost zmiennych (finansowych) części rat okresowych, powodując wzrost wysokości całej raty.
Ryzyko zmiany przez administratora metody opracowywania wskaźnika referencyjnego
Podmiot opracowujący dany wskaźnik referencyjny jest uprawniony do wprowadzenia zmiany w metodzie opracowywania wskaźnika referencyjnego (w tym istotnej zmiany) w trybie określonym w dokumentacji wskaźnika referencyjnego publikowanej przez administratora na jego stronie internetowej. Dokonanie takiej zmiany przez administratora poprzedza proces konsultacji publicznych, w ramach których administrator określi zakres proponowanej zmiany oraz jej uzasadnienie. Uzasadnieniem dla dokonania zmiany w metodzie opracowywania wskaźnika referencyjnego dla administratora może być przykładowo konieczność dostosowania metody opracowywania wskaźnika referencyjnego do wymogów Rozporządzenia BMR, wytycznych organu nadzoru lub rekomendacji jednostki nadzorczej.
Konsekwencją dokonania przez administratora zmiany w metodzie opracowywania wskaźnika referencyjnego może być zmiana jego wartości. Podwyższenie wartości wskaźnika referencyjnego w wyniku dokonanej przez administratora zmiany w metodzie jego opracowywania może spowodować wzrost zmiennych (finansowych) części rat okresowych, powodując wzrost wysokości całej raty.
Ryzyko zaprzestania opracowywania przez administratora wskaźnika referencyjnego w sposób trwały lub czasowy
Podmiot opracowujący wskaźnik referencyjny jest uprawniony do zaprzestania w sposób trwały opracowywania wskaźnika referencyjnego w trybie określonym w dokumentacji wskaźnika referencyjnego publikowanej przez administratora na jego stronie internetowej, z zastrzeżeniem przewidzianych w tym zakresie uprawnień organów nadzoru wynikających z art. 21 oraz 23 Rozporządzenia BMR. Administrator może podjąć decyzję o zaprzestaniu opracowywania wskaźnika referencyjnego w szczególności z przyczyn biznesowych (czynnik pozaekonomiczny) lub z uwagi na uznanie przez administratora, że dane wykorzystywane do opracowywania wskaźnika referencyjnego nie są reprezentatywne dla rynku lub realiów gospodarczych, których pomiar jest celem tego wskaźnika referencyjnego. Proces zaprzestania opracowywania wskaźnika referencyjnego poprzedza proces konsultacji publicznych trwający zazwyczaj kilka miesięcy, w ramach których administrator określi datę, od której zamierza zaprzestać opracowywania wskaźnika referencyjnego.
Dodatkowo metoda opracowywania wskaźnika referencyjnego zazwyczaj wskazuje, że istnieją okoliczności, w których w danym dniu administrator może nie być w stanie wyznaczyć wartości wskaźnika referencyjnego, na przykład w sytuacji nieotrzymania przez administratora wystarczających danych niezbędnych do wyznaczenia w danym dniu wartości wskaźnika referencyjnego.
Wskaźniki referencyjne są opracowywane przez administratorów. Administrator to niezależny w stosunku do banku czy firmy leasingowej, podmiot podlegający nadzorowi organu publicznego, który wydaje zezwolenie na pełnienie funkcji administratora i ocenia jakość metody opracowywania wskaźnika referencyjnego. Nad wskaźnikami opracowywanymi w Polsce nadzór sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego.
Administrator gwarantuje, że dany wskaźnik referencyjny oddaje rzeczywistość ekonomiczną (rynkową) w sposób rzetelny i dokładny, natomiast dane, na podstawie których dochodzi do obliczenia wskaźnika, są kompletne, rzetelne i wysokiej jakości.
Po kryzysie finansowym z lat 2008–2009 Komisja Europejska zaczęła prace nad nowym standardem wyliczania i stosowania wskaźników referencyjnych, aby zapewnić ich przejrzystość, wiarygodność oraz zwiększyć ochronę konsumentów. Zostało wydane Rozporządzenie BMR, które stosuje się od 1 stycznia 2018 r.
Rozporządzenie BMR m.in. określa zasady, na jakich opracowuje się wskaźniki referencyjne oraz reguły nadzoru nad instytucjami, które wskaźniki te opracowują i udostępniają uczestnikom rynku finansowego, w tym bankom oraz innym podmiotom, które wykorzystują wskaźniki w swojej działalności np. firmom leasingowym.
Rozporządzenie BMR wprowadziło dodatkowe obowiązki dla podmiotów nadzorowanych, w tym banków. Przede wszystkim wszystkie wskaźniki referencyjne stosowane przez nie w umowach oraz instrumentach finansowych muszą być wskaźnikami wpisanymi do rejestru prowadzonego przez Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA). Następuje to po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania, którego zadaniem jest sprawdzenie czy dany administrator spełnia wymogi Rozporządzenia BMR.
Każdy bank musi posiadać plan awaryjny na wypadek istotnej zmiany lub zaprzestania dalszego opracowywania wskaźników referencyjnych oraz jest zobowiązany do odpowiedniego odzwierciedlenia tego planu w umowach zawieranych z klientami.
Wzorując się na sektorze bankowym, opracowaliśmy plan awaryjny, a w zawieranych obecnie z klientami umowach znajdują się klauzule awaryjne odzwierciedlające ten plan. Jeśli Twoja umowa nie zawiera klauzuli awaryjnej, możesz podpisać bezpłatny aneks do umowy.
Rozporządzenie BMR uprawnia Komisję Europejską lub krajowy organ do wyznaczenia tzw. zamiennika dla znikającego wskaźnika.
Komisja Europejska lub krajowy organ może wyznaczyć zamiennik tylko pod pewnymi warunkami, określonymi w rozporządzeniu BMR i tylko w odniesieniu do określonego katalogu wskaźników referencyjnych. Jeśli Komisja lub krajowy organ wyznaczy zamienny wskaźnik referencyjny, będzie on z mocy prawa używany w umowach, w których nie ma klauzuli awaryjnej lub jest ona nieodpowiednia. W pozostałych przypadkach stosowane będą zapisy z umowy i zawartej w niej klauzuli awaryjnej.
W Polsce krajowym organem do wyznaczenia tzw. zamiennika dla znikającego wskaźnika jest Minister właściwy do spraw instytucji finansowych, który po wyczerpaniu procedury określonej w Ustawie o nadzorze makroostrożnościowym, może w stosunku do kluczowego wskaźnika referencyjnego, jakim jest WIBOR, w drodze rozporządzenia określić zamiennik lub zamienniki oraz korektę spreadu lub metodę jego ustalenia oraz odpowiednie istotne zmiany dostosowawcze, a także datę lub daty rozpoczęcia stosowania danego zamiennika lub zamienników.
WIBOR jest kluczowym wskaźnikiem referencyjnym stopy procentowej w rozumieniu Rozporządzenia BMR. WIBOR jest opracowywany i publikowany przez administratora – GPW Benchmark S.A., który posiada zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie działalności jako administrator wskaźników referencyjnych stóp procentowych, w tym kluczowych wskaźników referencyjnych.
Szczegółowe informacje na temat obecnych oraz historycznych wartości wskaźnika, opisu kluczowych elementów metody opracowywania wskaźnika, procedury przeglądu i zmiany metod wskaźników referencyjnych stóp procentowych, procedury dotyczącej skarg związanych z wyznaczaniem WIBOR oraz zasad jego publikowania są dostępne na stronie internetowej GPW Benchmark S.A.
Wskaźnik referencyjny WIBOR jest stosowany w różnych produktach finansowych jako składnik, na podstawie którego jest wyznaczane np. oprocentowanie rat kredytu, a w przypadku umów leasingu wskaźnik ten służy do przeliczania okresowych rat wynagrodzenia.
WIRON (poprzednio nazywany także WIRD) jest obecnie indeksem stopy procentowej w rozumieniu Rozporządzenia BMR. WIRON jest opracowywany i publikowany przez GPW Benchmark S.A. na podstawie zezwolenia udzielonego przez Komisję Nadzoru Finansowego.
Szczegółowe informacje na temat wartości wskaźnika, opisu kluczowych elementów metody opracowywania wskaźnika, procedury dotyczącej skarg związanych z wyznaczaniem WIRON oraz zasad jego publikowania są dostępne na stronie internetowej GPW Benchmark S.A.
WIRON jest indeksem stopy procentowej, która jest bliska stopie wolnej od ryzyka (RFR – risk-free rate) i jest on opracowywany na podstawie rzeczywistych transakcji depozytowych zawartych pomiędzy instytucjami finansowymi oraz dużymi przedsiębiorstwami a podmiotami przekazującymi dane, zawartych z terminem zaczynającym się w dniu ich zawarcia, a kończącym w następnym dniu roboczym (O/N – overnight).
WIRON jest przeznaczony do stosowania jako wskaźnik referencyjny stóp procentowych w rozumieniu Rozporządzenia BMR. Zgodnie z założeniami Mapy Drogowej zastąpi on WIBOR i będzie stosowany w umowach oraz instrumentach finansowych.
W lipcu 2022 r. rozpoczęła prace Narodowa Grupa Robocza ds. reformy wskaźników referencyjnych stopy procentowej (NGR), powołana przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego. Składa się z przedstawicieli Ministerstwa Finansów, Narodowego Banku Polskiego, Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Polskiego Funduszu Rozwoju, Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, Banku Gospodarstwa Krajowego, GPW Benchmark S.A. oraz przedstawicieli banków, funduszy inwestycyjnych, zakładów ubezpieczeń, firm leasingowych, jak również organizacji branżowych zrzeszających podmioty rynku finansowego.
Celem prac NGR jest przygotowanie tzw. Mapy Drogowej oraz harmonogramu działań służących sprawnemu oraz bezpiecznemu ułożeniu procesu zastąpienia wskaźnika referencyjnego WIBOR na WIRON.
Zgodnie z Mapą Drogową proces będzie rozłożony w czasie:
Mapa Drogowa nie stanowi źródła prawa powszechnie obowiązującego, a jedynie wskazuje pewne punkty zwrotne dot. zastąpienia wskaźnika WIBOR przez WIRON, których uczestnicy rynku finansowego mogą spodziewać się w przyszłości.
Wskazane daty w Mapie Drogowej stanowią wyraz uzgodnień, do których wszyscy członkowie grupy NGR zmierzają w procesie zastąpienia wskaźnika WIBOR na WIRON. Z uwagi na wiele powiązanych elementów oraz poziom skomplikowania związany z zastąpieniem wskaźnika WIBOR, nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której Mapa Drogowa ulegnie zmianie (w tym wskazane tam daty dostosowawcze).
Mapę Drogową znajdziesz tutaj.
Aktualne informacje dotyczące tego procesu znajdują się na stronie Komisji Nadzoru Finansowego tutaj.
Obecnie nie oferujemy produktów opartych o WIRON.
Przygotowanie systemów oraz procesów operacyjnych w naszej firmie wymaga czasu. W Millennium Leasing prowadzimy intensywne prace nad dostosowaniem naszych systemów informatycznych, regulacji i dokumentów pozwalających na wprowadzenie wskaźnika WIRON w możliwie najszybszym terminie. O dacie wprowadzenia go będziemy informować z wyprzedzeniem.
Zastąpienie wskaźnika WIBOR może nastąpić zgodnie z jednym z poniższych rozwiązań prawnych:
Pobierz wzór aneksu do umowy leasingu/najmu.
Zgodnie z założeniami Mapy Drogowej WIBOR nie będzie publikowany prawdopodobnie od początku 2025 r.
Nie. Zaprzestanie publikowania wskaźnika WIBOR wynika z reformy wskaźników referencyjnych (patrz powyżej w Dlaczego powstała unijna regulacja dotycząca wskaźników referencyjnych).
WIBOR jest wskaźnikiem w pełni zgodnym z Rozporządzeniem BMR. WIBOR jest opracowywany przez GPW Benchmark S.A. – administratora, który uzyskał zezwolenie KNF na opracowywanie m.in. tego wskaźnika referencyjnego. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego opublikował komunikat, w którym potwierdził, że metoda opracowywania wskaźnika WIBOR spełnia warunki wymagane przez Rozporządzenie BMR. W komunikacie podkreślono, że zarzuty dotyczące rzekomej manipulacji wskaźnikiem WIBOR nie powinny być uzasadniane prowadzonymi obecnie pracami związanymi z reformą wskaźników referencyjnych, a w szczególności, że prowadzone prace przez NGR nie oznaczają podważania poprawności regulacyjnej wskaźnika WIBOR. Pełną treść komunikatu znajdziesz tutaj.
Komitet Stabilności Finansowej, tj. organ właściwy w zakresie nadzoru makroostrożnościowego w Polsce, którego członkami są przedstawiciele Narodowego Banku Polskiego, Komisji Nadzoru Finansowego, Ministerstwa Finansów oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny opublikował komunikat, w którym wskazał, że nie ma żadnych podstaw prawnych oraz ekonomicznych do negowania prawidłowości wyznaczania wskaźnika WIBOR. Pełną treść komunikatu znajdziesz tutaj.
Podstawowym źródłem informacji na temat zastąpienia wskaźnika WIBOR przez WIRON jest:
Wskaźniki RFR, w odróżnieniu od wskaźników typu forward-looking (np. LIBOR, WIBOR, czyli takich, które były publikowane przed okresem, którego dotyczyły) są wskaźnikami typu backward-looking, a więc takimi, które są podawane po okresie, którego dotyczą, gdyż składają się z historycznych danych dotyczących transakcji zawartych w danym okresie referencyjnym.
Mając na uwadze, że Wskaźniki RFR są stawkami overnight, obliczanymi codziennie na podstawie przekazywanych danych dotyczących zawartych transakcji, aby możliwe było ich stosowanie terminowe (np. dla okresu 3 miesiące) konieczne jest ich przekształcenie za pomocą odpowiedniej metody, z szeregu wartości danego Wskaźnika RFR, z danego okresu referencyjnego.
Z tego względu opracowuje się Terminowe Wskaźniki RFR, tzw. compounded rates, które pozwalają za pomocą Wskaźników RFR wyznaczyć oprocentowanie dla dłuższych okresów odsetkowych, dalej zwane Terminowymi Wskaźnikami RFR.
Terminowe Wskaźniki RFR takie jak np. WIRON 1M Stopa Składana są obliczane na podstawie codziennych wartości podstawowego Wskaźnika RFR – w tym przykładzie wskaźnika WIRON. Administrator, obliczający taki Terminowy Wskaźnik RFR, bierze pod uwagę pewien okres publikowania Wskaźnika RFR (np. WIRON), który odpowiada konkretnemu okresowi (dla WIRON 1M Stopa Składana będzie to jeden miesiąc), a następnie wyznacza okres obserwacji takiego Wskaźnika RFR, z którego to okresu będzie brać wartości Wskaźnika RFR. Z szeregu wartości, poprzez zastosowanie odpowiedniej metody (dla WIRON 1M Stopa Składana jest to reguła procentu składanego) jest obliczana wartość Terminowego Wskaźnika RFR.
Okres obserwacji nie musi pokrywać się z okresem odsetkowym, dla którego będzie wykorzystywany Terminowy Wskaźnik RFR – dzięki temu ostateczna wartość Terminowego Wskaźnika RFR będzie znana jeszcze przed zakończeniem okresu odsetkowego. Okres obserwacji wskaźnika podstawowego może zaczynać się np. na kilka dni przed rozpoczęciem okresu odsetkowego, dla którego będzie miał zastosowanie. Dzięki temu o taką samą liczbę dni wcześniej, będzie znana wartość Terminowego Wskaźnika RFR compounded rate, który będzie miał zastosowanie dla tego okresu odsetkowego.
Więcej informacji na temat wskaźników referencyjnych stosowanych w umowach znajdziesz na stronach internetowych administratorów:
WIBOR
Nazwa oraz dane adresowe administratora wskaźnika WIBOR: GPW Benchmark S.A. z siedzibą w Warszawie, ul. Książęca 4, 00-498 Warszawa, tel. 22 628 32 32, e-mail: kontakt@gpwbenchmark.pl.
Szczegółowe informacje na temat obecnych oraz historycznych wartości wskaźnika, opisu kluczowych elementów metody opracowywania wskaźnika, procedury przeglądu i zmiany metod wskaźników referencyjnych stóp procentowych, procedury dotyczącej skarg związanych z wyznaczaniem wskaźnika WIBOR oraz zasad jego publikowania są dostępne na stronie internetowej GPW Benchmark S.A.
EURIBOR
Nazwa oraz dane adresowe administratora wskaźnika EURIBOR: European Money Markets Institute, Avenue des Arts, 56, Bruksela, Belgia, tel. +32 (0) 2 431 52 08, e-mail: info@emmi-benchmarks.eu.
Szczegółowe informacje na temat obecnych oraz historycznych wartości wskaźnika, opisu kluczowych elementów metody opracowywania wskaźnika, procedury przeglądu i zmiany metod wskaźników referencyjnych stóp procentowych, procedury dotyczącej skarg związanych z wyznaczaniem wskaźnika EURIBOR oraz zasad jego publikowania są dostępne na stronie internetowej The European Money Markets Institute.